«Желтоқсан құрбандарын еске алу жиынында сөйлеген қайраткерлер елді «тыныштық сақтауға» шақырды». «Ең асыл мұрат – еңселі ел болу. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың салтанатты жиналыста сөйлеген сөзі». «Қазақ кілемі 100 мың еуро!»

Бір кезде, алаңдағы Тәуелсіздік ескерткішінің жанында үйіріліп тұрған жұртқа Сәтпаев пен Желтоқсан көшелерінің қиылысы жағынан Қазақстанның әнұраны “Менің елім” әнін шырқап, қол ұстаса тізілген ондаған адам келіп қосылды.

…Бұдан соң осы жердегі жекелеген адамдардан Қазақстан билігі тарапынан Қазақстан халқы ассамблеясы арқылы ұсынылған “Ел бірлігі” доктринасына, Қытайға қазақ жерін беруге қарсылық айтылған сөздер естіліп жатты.

Жиналғандардың толқуын басу үшін ортаға “Мемлекеттік тіл” қоғамдық қозғалысының жетекшісі, ақын Мұхтар ШАХАНОВ шығып, “Ел бірлігі” доктринасын респубилка бойынша талқылау тоқтатылғанын және ұлт патриоттары тарапынан билікке қойылған ұлттық мәселелер жөніндегі талаптар мен сұрақтаға билік жауап қайтарғанын атап өтті. Мұхтар Шаханов өз сөзінде мемлекеттік тілге және басқа ұлттық мәселелерге байланысты Қазақстан билігі нақты іске кірісуге уәде еткенін айтты.

– Егер билік айтқан уәдесін орындамайтын болса, онда біз өзіміздің талаптарымызды алға қоямыз.Бәріміз ұлттық мүдде төңірегінде бірігейік. Бөлінбейік. Артық-ауыс қимыл болмасын жігіттер! Ең бастысы халық оянды. Бәріміз қазір құран оқиық. Сосын қайтайық, – деді Мұхтар Шаханов.

Украинский пример для Казахстана

19.07.2023 13:0015324

Алайда туынды режиссері Қалдыбай ӘБЕНОВтің айтуынша, талай қыспаққа ілінген картина 2006 жылдан бері жұртшылық назарына мүлде ұсынылмаған. Өйткені өз қалтасына жұмыс істегенді дұрыс көретін отандық кинотеатрлар залды жалға беру үшін әкесінің құнын сұрайтын көрінеді. Мәселен, үш сағаттық көрсетілімнің бір рет экранға жол тартқаны 600 мың теңгеден асып жығылады. Бүгінгі таңда Т.Жүргенов атындағы Өнер академиясында дәріс беретін оқытушы үшін бұл оңайлықпен табыла қоятын қаражат емес. Ал оған демеушілік етіп, қол ұшын созуға құлшынып отырған жекелеген азаматтар жоқтың қасы. Тиісті орындар Әбеновтің еңбегіне бас ауыртпайды да. Бұл аздай-ақ, киноның 2001 жылы монтаждалған 2,5 сағаттық көшірмесі жойылып кетудің аз-ақ алдында тұр. Бұған таспаның, біріншіден, өз заңдылығына сай сақталмауы себеп болса, екіншіден, ескі кинопленкалар шұрқ тесіліп, тозу шегіне жеткен.

Ұшар басына дейін төрт деңгейлі балкондар қатарымен өрілген, төбесін шамды, аспалы “гүл жапырақтары” күмбездей көмкерген, ал, көрермендер орны сахнаны толықтай дерлік қоршай жайғастырылған бұл залдың сәулеттік жаңалығы мен көркемдігі Елбасының көңілінен шыққандай. Мұндай залдың тіпті ТМД түгілі, әлемде теңдесі аз деп тамсанған Нұрсұлтан Назарбаев мұның да тәуелсіздіктің арқасы екендігін қадап айтты.

— “Баршаңызды еліміздің ұлық мерекесімен — Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күнімен шын жүректен құттықтауға рұқсат етіңіздер! Иә, бұл мереке — ұлық мереке, шын мәніндегі ұлы мереке, — деді Президент. Ежелден еркіндік аңсаған ер қазақтың ең асыл мұраты — еңселі ел болу еді. Елім деп еңіреген ақындарымыз “Егемен болмай, ел болмас, етектен кесіп жең болмас” деп жырлайтын еді. Арғы замандарды айтпағанның өзінде, тек кейінгі екі ғасырдың ішінде халқымыздың өз бостандығы жолында екі жүзден астам ұлт-азаттық көтерілістерге шыққаны осының дәлелі. Мұнан 18 жыл бұрын қазақ жерінде атқан тәуелсіздік таңы Алтай мен Атыраудың арасын алып жатқан мына дарқан даланың төсін қанымен, терімен суарған ата-бабаларымыздың қасиетті күресінің заңды жемісі, нақты нәтижесі дейміз.

… Қазақстан жан басына шаққандағы табыс көлемімен барша Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығындағы елдердің алдына шықты. Қазақстандықтардың тұтыну тауарларымен қамтамасыз етілуі осы жылдар ішінде бес есеге дейін өсті. Еліміздегі тұрғын үй қоры соңғы он жылдың ішінде 30 миллион шаршы метрге өсті. Осының бәрі сол айтқанымның келгені емес пе?

…2000 жылдың өзінде Қазақстан экономикасы 9 пайызға өсті, ал одан 3 жыл бұрын, нақтырақ айтсақ, 1997 жылы Үкімет 1994 жылдың қарыздарын қалай жабуды білмей отырған еді. Біз бұл кезеңді ұмытқан жоқпыз» деді Мемлекет басшысы. Қаншалықты қиын да күрделі кезең болса да, Қазақстан 2000 жылдың өзінде-ақ көптеген интеграциялық процестердің бастамашысы ғана емес, белсенді қатысушысы да болды. Мәселен, еліміз тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында-ақ біз ұсынған еуразиялық интеграция идеясы іс жүзінде Еуразиялық экономика қауымдастығы ретінде дүниеге келді. Ал келер жылы бірыңғай Кедендік кеңістік құрылды. Қазақстан бастамалары мынадай болатын: жалпы кедендік тарифтер, жалпы кедендік шекара, Дүниежүзілік сауда ұйымына енудегі бірыңғай іс-әрекет. Арада он жыл өткенде осы бастамалардың барлығы іске асты. Үш мемлекет — Қазақстан, Ресей және Беларусь Кеден одағын құрды, өз азаматтары үшін жаңа мүмкіндіктер ашты, халықаралық нарықта өз экономикаларының ілгерілеуін жаңа арнаға салды. Қазақстанның барлық интеграциялық бастамалары аса маңызды характерге ие болды. Жаһандық әлем аймақтар бойынша бірігуде, мұның өзі қазіргі әлемде өмір сүру мүмкіндіктерінің бір қыры. Бұл орайда біз алға шықтық, белсенділік таныттық және табысқа жеттік. Сыртқы нарықта өз позициямызды нығайту үшін біз индустриалды-инновациялық даму стратегиясын дайындадық және еліміздің өнеркәсіп саласын біртіндеп дамытып, оның инфрақұрылымын нығайттық. Жаңа ғасырдың алғашқы он жылдығында Қазақстан экономикалық өсімнің батыл көрсеткіштеріне ие болды. ІЖӨ жыл сайын орта есеппен 10 пайызға өсіп отырды. 2008 жылдың аяғына қарай жан басына шаққандағы ІЖӨ 2000 жылмен салыстырғанда 7 есеге артты. Жалпы, ІЖӨ екі есеге дейін ұлғайды. Алтын валюта қоры елдің ұлттық қор активін қосқанда 2008 жылдың қорытындысында 46,7 млрд долларға жетіп, 2000 жылмен салыстырғанда 22 есе өсті, ал бүгінде ол 48 млрд долларды құрып отыр. Банк арқылы экономиканы несиелеу 2000-2008 жылдар аралығында 27 есеге артты. Осы уақыт аралығында банк жүйесіндегі депозит көлемі 23 есе көбейсе, оның ішінде тұрғындар депозиттері 16 есе артты. Жыл сайын бюджет түсімі де көбейіп отырды. 2002 жылдан бастап, мемлекеттік бюджет түсімі, оның ішінде ұлттық қорға жиналған қаражат орта есеппен ішкі жалпы өнімнің 30 пайызын құрады.

Кейінгі он жылдықта білім беру мен денсаулық сақтау саласына бөлінген қаржы сегіз есе — 86 млрд доллардан 710 млрд долларға дейін — білім саласына шығындалған қаржы көлемі артса, 54 млрд доллардан 468 млрд долларға дейін артқан қаржы денсаулық сақтау саласына бөлінді…

… — Бұл әрине, Қазақстан экономикасының әлеуетті мүмкіндігін, біздің стратегиялық жоспарларымыздың дұрыс бағытқа құрылғанын көрсетеді, — деді өз сөзінде Елбасы. Сөз соңында Президент «Тәуелсіздіктің кезекті жылдығын атап өту бізге ең алдымен той тойлау үшін емес, ой ойлау үшін керек», — деп атап көрсетті.

Иә, бұл мереке – ұлық мереке, шын мәніндегі ұлы мереке. Ежелден еркіндік аңсаған ер қазақтың ең асыл мұраты еңселі ел болу еді. Елім деп еңіреген ақындарымыз “Егемен болмай ел болмас, етектен кесіп жең болмас” деп жырлайтын еді. Арғы замандарды айтпағанның өзінде, тек кейінгі екі ғасырдың ішінде халқымыздың өз бостандығы жолында екі жүзден астам ұлт-азаттық көтерілістерге шыққаны осының дәлелі. Мұнан 18 жыл бұрын қазақ жерінде атқан тәуелсіздік таңы Алтай мен Атыраудың арасын алып жатқан мына дархан даланың төсін қанымен, терімен суарған ата-бабаларымыздың қасиетті күресінің заңды жемісі, нақты нәтижесі дейміз.

… Қазақстанымыз 2010 жылға бүкіл бұрынғы кеңестік кеңістіктегі елдер арасынан, бүкіл түркі тілдес елдер арасынан, бүкіл мұсылман әлемі арасынан Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымы сынды аса беделді ұйымға тұңғыш төраға болып сайланды, 2011 жылға Ислам конференциясы ұйымына төрағалық тізгінін қолға қоса алғалы тұр. Қазақ қазақ болып жаратылғалы мұндай дәрежеге жетіп көрген емес.

… 25 қарашада “Мемлекеттік тіл” қоғамдық қозғалысының төрағасы М.ШАХАНОВ: “Егер биліктегілер доктринаны халық талқылауынан алып тастамаса, аштық жариялаймыз”, – деп еді. Сейсенбіде арнайы баспасөз мәслихатын өткізген тіл жанашыры аштық жариялау туралы райынан қайтқанын мәлімдеді. “Қазір біз аштық жариялау туралы ойымыздан бас тартып отырмыз. Себебі билік біздің тоғыз талабымызға толық жауап берді. Бізге Президент әкімшілігі басшысының орынбасары Мәулен ӘШІМБАЕВтың қолы қойылған хат келді. “Ел бірлігі” доктринасын талқылауды тоқтату туралы талабымызбен билік келісті. Біздің басты мақсатымыз осындай мәселелерге биліктің назарын аудару болатын. Жоғарыдағылар мәселені шешеміз деп уәде беріп отыр. Біз енді басқа не істеуіміз керек? Біздің қолымызда басқа не бер? Аштық жариялау осымен тоқтатылды. Дау-дамайды доғарайық. Негізгі мәселенің беті бері қарады. Билік бізге берген уәдесінен айнып кетсе, онда мәселе басқа”, – деді ақын.

Шетелде — елші, елінде — турист болып кеткен Олжас Сүлейменовтың «қалың қазаққа сөзі өтеді» дегенді кім ойлап тапқанын білмейміз, алайда сұхбатты алушылар ағамызды «ашыла сайратыпты». Кеңес одағының күйреуіне бір күңіреніп, бір күрсініп, кеңесек данышпанымыз дүдәмал доктрина төңірегінде болып жатқан ұлттық күреске, оны бастаған ұлтшыл азаматтарға қатысты біраз сөз айтыпты. Оның пікірінше, бұндай жағдайдың пайда болуына «белгілі дүниежүзілік терминдердің мағынасын адамдарға түсіндіріп бере алмайтын тіл ғылымының артта қалғандығы мен саясаттанудың қауқарсыздығы» ғана «кінәлі» екен.

Онысын аз көргендей ақынымыз халқына, филология ғылымдарының докторларына ақыл үйрете бастайды. Ол: «Но толпе надо бы уже научиться отличать чистые помыслы политиков от явного политиканства. Доктора филологии могли бы обратить внимание, что в казахском языке понятия «нация», «национальность», «этнос» до сих пор выражаются одним словом ұлт» — деп көсемсиді.

«Осыным аз болып кеткен жоқ па екен?» деп ойлаған Олжасымыз: «Политологи должны были пояснить, что в международной терминологии существуют ясно обозначенные самостоятельные значения каждого из трёх приведенных терминов:

— нация — это обозначение гражданства, имени государства. В данном случае: казахи — основа казахстанской нации, поэтому наше этническое имя стало корнем имени государства — Казахстан;

— национальность — народ, являющийся основой данной нации или частью её. В данном случае: казахи — основа казахстанской нации, поэтому наше этническое имя стало корнем имени государства — Казахстан. Русские, украинцы, поляки и др. — это национальности, ибо есть на планете государственные образования, имеющие в основе своих наименований имена этих народов — Россия, Украина, Польша и др.;

— этнос — народность, не имеющая самостоятельной государственности. В России, например, в ранге этноса пребывают эвенки, нивхи, чукчи и т.д. Но, являясь гражданами России, они, даже не будучи национальностями, являются представителями российской нации. На свете есть около 7 тысяч этносов. Они представлены в сотнях национальностей, которые сошлись в двухстах нациях, создавших Организацию Объединенных Наций (ООН). Всеобщая Декларация прав Человека, ставшая Конституцией (Основным законом) демократии, признает за каждым человеком основные права, независимо от того, является ли он представителем великой нации или малого этноса, затерянного в джунглях Амазонки», — деп академиялық дәріс оқиды.

Сүлейменовтың пайымдауынша мәселенің барлығы тек «терминологиялық шатасуға» тіреліп тұр екен. Өзінің таңғажайып ақылдығын, ғұламалығын дәліледеу үшін ол: «С 21 декабря 1991 года — образовалась Республика Казахстан, появилась казахстанская нация. С основной частью — казахской национальностью. (Если отрицать существование казахстанской нации, то, значит, отрицать существование и государства Казахстан.).

Проблема непонимания возникает при переводе терминологии на казахский язык:

«Казахстанская нация» — қазақстан ұлты.

«Казахская национальность» — қазақ ұлты.

В казахском изложении получается столкновение и взаимозамещение смыслов этих политически различных выражений. А то, что из этого получилось в местной политике, мы наблюдаем. Филологам надо было за эти 20 лет обогатить казахский словарь выражениями новых понятий, появившихся с обретением государственности. Объяснить художественной интеллигенции и начинающим политикам, что «нация» это — обозначение «государственности», «гражданство». «Национальный банк» это — «государственный банк», «национальная компания» это — «государственная компания». Поэтому «Доктрина национального единства» это — идеология государственного единства, единства всех национальностей Казахстана. Какие могут быть возражения у здравомыслящей аудитории, если правильно понимать смыслы терминов?» — деп таң қалады.

«Қазаққа тым жағынып кеткен жоқпын ба, осы?» деп күмәнданған «әлем азаматы» сөз соңында Жәнібек пен Керейдің ескерткіштеріне қатысты биліктің іс-қимылын толық ақтап, «тілді енгізуді асықтыруға, саясиландыруға» қарсылығын білдіріп, «Алматы қаласының орыс тілінде «Алма-Ата» аталуын қалайтынын» баса көрсетіпті.

Бұнің барлығына не деп айтуға болады?

Олжас мырза! Сіз бүгінгі биліктің қандай да болмасын сорақы ісі мен жымысқы тірлігін ақтап алуға дайын адам екеніңіз әлемге аян. Қазақты мазақ қылғаны былай тұрсын, ертеңгі күні атып, қырып жатса да мыңқ етпессіз. Оған таң қалып отырған жоқпыз. Бұл тұрғыдағы сіздің адами, азаматтық бетпердеңізді кезінде марқұм Алтынбек ағам ашып кеткен! Алайда нанын жеп, суын ішкен ұлтыңызды надан «тобыр» санау, оның мұң-мұқтажын «филологиялық қателік» деңгейінен асырмауыңыз өзіңіздің рухани азғындағаныз бен саяси алжығандығыңызды көрсетеді.

Осы күндері ХҚА ұсынған Доктринаға қарсы наразылығін білдіріп, ұлттық іс-қимылды бастаған Тұрсынбек КӘКІШЕВ, Мекемтас МЫРЗАХМЕТОВ сияқты филолог-ғалымдар, Асанәлі ӘШІМОВ, Мақпал ЖҮНІСОВА, Болат АТАБАЕВ сынды өнер қайраткерлері, Мұхтар ШАХАНОВ, Софы СМАТАЕВ, Дулат ИСАБЕКОВ, Мұрат ӘУЕЗОВ біртуар ақын-жазушыларымыз, басқа да жүздеген, мыңдаған атақты-атақсыз қандастарыңызды ақымақ санамаңыз. Сіз айтып отырған терминдердің мазмұнын сізден де жақсы біліп, түсініп отырмыз. Алайда мәселе «терминдерде» емес, жүргізіліп отырған саясатта! Мәселе «сөздің» аздығында емес, нақты істің жоқтығында!